इकिगाई भन्ने शब्द जापानी शब्द हो जसको अर्थ हुन्छ – "बाँच्नको कारण" । जापानी समाजमा यो जीवनको गहिरो दर्शन हो, जसले मानिसलाई आफ्नो जीवनमा उद्देश्य र अर्थ खोज्न मद्दत गर्छ । ओकिनावा क्षेत्रका मानिसहरूलाई संसारमै दीर्घजीवी र सुखी समुदाय मानिन्छ र यसको एक प्रमुख कारण नै इकिगाईलाई जीवनशैलीको रूपमा अपनाउनु हो । जापानमा मानिसहरू बिहान उठ्दा किन बाँचिरहेछु भन्ने गहिरो प्रश्नको उत्तर इकिगाईबाट खोज्ने गर्छन् ।

इकिगाई चार वटा मूल तत्त्वको समिश्रण हो – तपाईंलाई मन पर्ने कुरा, तपाईंले राम्रोसंग गर्न सक्ने कुरा, संसारलाई चाहिने कुरा, र जुन कामबाट तपाईं आम्दानी गर्न सक्नुहुन्छ त्यो कुरा । यी चारै कुरा जहाँ एकअर्कामा मिसिन्छन्, त्यहीँ तपाईंको इकिगाई भेटिन्छ । यसले जीवनलाई न केवल उद्देश्य दिन्छ, तर दीर्घकालीन सन्तुष्टि र खुशी पनि दिन्छ ।

आजको डिजिटल युगमा लगातार मोबाइल, ल्यापटप, इन्टरनेट र सामाजिक सञ्जालमा व्यस्त रहँदा धेरै मानिसहरू मानसिक थकान, तनाव र ध्यान अभावको समस्या भोगिरहेका छन् । यस्तो अवस्थामा “डिजिटल डिटोक्स” अर्थात् केही समयका लागि डिजिटल उपकरणबाट टाढा रहने अभ्यास अत्यन्त आवश्यक र लाभदायक मानिन्छ । मानिसहरूले आफ्नो मानसिक शान्ति, सन्तुलन र सिर्जनात्मकता फर्काउन विभिन्न किसिमका क्रियाकलाप अपनाउने गर्छन् । 

जुनसुकै होस्, त्यो तपाईंको "मन पर्ने कुरा" हो । दोस्रो पक्ष तपाईंको दक्षता हो – जुन काम तपाईं सजिलै र दक्षतापूर्वक गर्न सक्नुहुन्छ, त्यो तपाईंको "गर्न सक्ने कुरा" हो । तेस्रो पक्ष हो – संसारलाई आवश्यक कुरा । तपाईंको सीप वा रुचिले समाजलाई फाइदा पुग्छ भने, त्यो इकिगाईतर्फको अर्को पाइला हो । अन्तिम पक्ष हो – आम्दानीको सम्भावना, अर्थात् तपाईंले जुन कामबाट जीवन गुजार्न सक्नुहुन्छ ।

यी चार पक्ष एउटै केन्द्रमा पुग्दा तपाईंको इकिगाई फेला पर्छ । यो खोज केवल जागिरको लागि होइन, जीवनको हरेक पक्षसँग जोडिएको हुन्छ । तपाईं शिक्षक, किसान, व्यवसायी वा कलाकार हुनुहुन्छ भने पनि इकिगाईको दर्शन तपाईंको जीवनमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

इकिगाईले मानिसलाई मानसिक सन्तुलन दिन्छ । जब तपाईंले रुचिको काम गर्दै हुनुहुन्छ, समाजलाई फाइदा पुर्‍याउँदै हुनुहुन्छ र त्यसैबाट आम्दानी पनि भइरहेछ भने तपाईं सन्तुष्टि र प्रेरणाले भरिनुहुन्छ । जापानमा धेरैजसो मानिसहरू दीर्घजीवी हुनुको रहस्यमध्ये इकिगाई प्रमुख मानिन्छ । यो केवल खानपान वा स्वास्थ्यको कारण होइन, उद्देश्यपूर्ण जीवनशैलीको परिणाम हो ।

इकिगाई कसरी फेला पार्ने?

इकिगाई पत्ता लगाउन आत्म-विश्लेषण गर्नु अत्यावश्यक हुन्छ । आफूलाई कुन काम गर्दा आनन्द लाग्छ, कुन कुरामा दक्षता छ, कुन कुरा समाजलाई उपयोगी हुन्छ र त्यसबाट आम्दानी पनि लिन सकिन्छ कि भनेर सोच्नुहोस् । डायरी लेख्ने बानी, नयाँ कुरा सिक्ने अभ्यास, र आत्म-मूल्याङ्कनले तपाईंलाई आफ्नो इकिगाईतर्फ डोऱ्याउँछ ।

इकिगाई अभ्यास गर्न सादा जीवनशैली आवश्यक हुन्छ । जापानीहरू अनावश्यक तडकभडकमा विश्वास गर्दैनन् । उनीहरूको अनुशासित जीवन, नियमित तालिका, प्रकृतिसँगको नाता, सामाजिक सम्बन्ध र ध्यान गर्ने बानीले इकिगाईलाई जीवनमा स्थापित गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ । उनीहरूले सानो कुराबाट खुशी खोज्छन् – बिहानको हरियाली हेर्ने, साथीभाइसँग चिया पिउने वा राम्रो संगीत सुन्ने जस्ता स-साना बानीहरूबाट जीवनको आनन्द लिन्छन् ।

नेपालमा इकिगाई किन महत्वपूर्ण छ?

नेपालजस्तो विकासशील देशमा इकिगाईको अवधारणा झनै उपयोगी छ । यहाँका धेरै मानिसहरू जीविकोपार्जनमै केन्द्रित छन् । तर यदि हामीले आफ्नो रुचि, दक्षता, र समाजको आवश्यकता बीच सन्तुलन कायम गर्न सक्यौं भने जीवन धेरै अर्थपूर्ण हुनसक्छ । एउटा शिक्षक जो पढाउँदा खुशी महसुस गर्छन् र समाजले पनि त्यो शिक्षा चाहन्छ भने, त्यो शिक्षकले इकिगाई भेट्टाइसकेका हुन्छन् । त्यस्तै, स्थानीय स्तरमै खाना पकाउने, हस्तकलाका सामान बनाउने वा अरूलाई सहयोग गर्ने कामबाट पनि इकिगाई फेला पार्न सकिन्छ ।

इकिगाई कुनै महँगो विचार होइन, न त केवल जापानमा मात्र प्रयोग गर्न मिल्ने कुरा हो । यो हामी सबैका लागि उपयोगी जीवनदर्शन हो । हामीले दैनिक जीवनका स-साना कुराहरूमा खुशी खोज्ने, आफ्नो मनपर्ने काममा समय दिने, अरूलाई सहयोग गर्ने र आफ्नो सीप विकास गर्ने बानी बसाल्यौं भने हामी पनि आफ्नो इकिगाई भेट्टाउन सक्छौं ।

यसको खोजीमा समय लाग्न सक्छ, तर एक पटक तपाईंको इकिगाई पत्ता लागेपछि जीवन धेरै सजिलो, रमाइलो र सन्तोषजनक हुने गर्छ । तपाईं हरेक दिन प्रेरित भएर बाँच्नुहुन्छ, काममा उत्साहका साथ लाग्नुहुन्छ र आफ्नो जीवनमा साँचो उद्देश्य महसुस गर्नुहुन्छ । जीवनको यही उद्देश्य, यही खोज हो – इकिगाई ।