घरेलु हिंसाबाट मुक्ति

घर भन्नाले सधैं माया, सम्मान, सुरक्षित बास, र आपसी समझदारीको परिभाषा दिनुपर्ने हो। तर, जब यही घरभित्र डर, पीडा, आँसु र अपमान गुञ्जिन्छ, तब त्यो ‘घर’ भन्ने शब्द आफैंमा चिरफार हुन्छ। हजारौं महिलाहरू अहिले पनि आफ्नो श्रीमान् वा घरका सदस्यबाट मानसिक, शारीरिक, यौनजन्य र भावनात्मक यातनाको सामना गर्दै जीवन बाँचिरहेकाछन्। उनीहरू बोल्दैनन्, किनभने उनीहरू डराउँछन् – परिवारको विखण्डन, समाजको आलोचना, छोराछोरीको भविष्य वा आर्थिक परनिर्भरताको डर।

तर कहिलेसम्म? चुप लागेर हिंसा सहनु समाधान होइन। अब समय आएको छ – बोल्ने, उठ्ने, बदलिने, बचाउने, र उज्यालो जिन्दगीको बाटो समाउने।

महिलाले श्रीमानसँग सहयोग गर्नु अत्यावश्यक कुरा हो - यही सहयोगले सम्बन्ध बलियो बनाउँछ, घर टिकाउँछ, सन्तानको भविष्य उज्यालो बनाउँछ। तर सहयोगको अर्थ सहनशीलताको सीमा नाघ्ने हैन। जब श्रीमान आफैं हिंसक बन्छन्, तब त्यो सहयोग होइन, त्याग हुन्छ, त्यो सम्बन्ध होइन, सास्ती हुन्छ।

घरेलु हिंसा हाम्रो समाजको लुकेको रोग हो। महिलाहरू पीडित हुन्छन्, तर दोष उनीहरूलाई दिइन्छ। हामीले बुझ्नुपर्छ – हरेक महिलाको मौनता भित्र एउटा कहाली लाग्दो कथा लुकेको हुन्छ।

घरेलु हिंसा केवल हातपात वा गालिगलौज मात्र होइन। जब श्रीमानले श्रीमतीलाई पैसा नदिएर पूर्ण रुपमा निर्भर बनाउँछन्, उसको मनोबल कमजोर बनाउँछन्, उसको इच्छाविरुद्ध शारीरिक सम्पर्क राख्छन्, वा उसलाई सामाजिक रूपमा अलग पार्छन्, तब त्यो पनि हिंसा हो। कहिलेकाहीँ आफ्नै घरबाट हुने मानसिक तनाव, अनावश्यक दबाब र सासू-ससुरा वा अन्य सदस्यको अवहेलना पनि घरेलु हिंसाकै रूप हो।

जब हामी यस्तो व्यवहारलाई सामान्य ठान्छौं, तब हाम्रो सन्तानले पनि यही सिक्न थाल्छ - प्रेमको नाममा पीडा सहनु पर्छ। यिनै उदाहरणले भविष्यमा हिंसा चक्रलाई निरन्तरता दिन्छ।

यदि तपाईं कुनै पनि प्रकारको हिंसाको शिकार हुनुभएको छ भने, सबैभन्दा पहिले बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने – तपाईं दोषी होइन, तपाईंको गल्ती छैन। तपाईं चुप लाग्नु, तटस्थ हुनु वा सहनु बाध्यता हुनसक्छ, तर त्यो समाधान होइन। तपाईंले आवाज उठाउनु, सहायता माग्नु, कानुनी बाटो रोज्नु नै भविष्यको उज्यालो हो।

महिलाले आफ्नो श्रीमानसँग सल्लाह, समझदारी र साथ दिनुपर्छ भन्ने कुरा नकार्न सकिँदैन। श्रीमान-श्रीमतीको सम्बन्ध परस्पर समर्थन, भरोसा र प्रेममा टिकेको हुन्छ। तर सहयोग तबसम्म मात्र रहन्छ, जबसम्म त्यो समानता र इज्जतको आधारमा हुन्छ। जब एक पक्षले अर्कोको जीवनमा नियन्त्रण गर्न खोज्छ, तब त्यो सहयोग होइन, शोषण हो।

सुरुमा तपाईंसँग आत्मबल चाहिन्छ। जब आत्मबल हुन्छ, तब तपाईंले समस्या चिन्न सक्नुहुन्छ, प्रतिकार गर्न सक्नुहुन्छ। आफूलाई सशक्त बनाउनुहोस्। पढ्नुस्, बुझ्नुस्, सीप सिक्नुस्। आत्मनिर्भर बन्ने प्रयास गर्नुस् – चाहे त्यो साना स्वरोजगार होस्, तालिम होस् वा अनलाइन सीपहरू।

आजकल धेरै संस्थाहरू छन् जसले घरेलु हिंसाबाट पीडित महिलालाई सहायता गर्छन्। नेपाल महिला आयोग, मानव अधिकार संगठन, महिला सेल, र अन्य सामाजिक संस्था तपाईको साथमा छन्। तपाईं टोल फ्री नम्बर १०९८ मा फोन गरेर सहायता माग्न सक्नुहुन्छ। केही ठूला सहरहरूमा सुरक्षित आवासहरू (Safe House) पनि छन् जहाँ तपाईं केही समय बस्न सक्नुहुन्छ।

यदि तपाईं हिंसात्मक सम्बन्धबाट निस्कन चाहनुहुन्छ भने, तपाईंको लागि सुरक्षित योजना आवश्यक हुन्छ। घर छोड्नु अघि आफ्नो कागजपत्र, आवश्यक सामान, पैसाको जोहो, र विश्वसनीय मानिसको सम्पर्क सुनिश्चित गर्नुहोस्। कहिलेकाहीँ आफैं निर्णय गर्न गाह्रो हुन्छ, त्यसैले महिलाले आफ्नो विश्वसनीय साथी वा परिवारसँग कुरा गरेर निर्णय लिनुपर्छ।

श्रीमती र श्रीमानबीचको सहकार्य नै एउटा सफल परिवारको जड हो। तर जब श्रीमानको क्रियाकलापले पत्नीको आत्मसम्मान, सुरक्षामा आँच पुर्याउँछ, तब त्यो सम्बन्धलाई पुनः विचार गर्नुपर्छ। महिलाले माया गर्नुपर्छ, माफ गर्नुपर्छ, तर आफैंलाई चोट पुर्याएर होइन।

सामाजिक परिवर्तन केवल कानूनले होइन, चेतनाले सम्भव हुन्छ। महिलाले आफ्नो आवाज उठाउँदा मात्र होइन, जब अरू महिलाको आवाजमा आवाज मिसाउँछिन् – तब मात्र परिवर्तन सम्भव हुन्छ। तपाईंको कथा अरूका लागि प्रेरणा बन्न सक्छ। तपाईंको साहसले अरू धेरै जीवनहरूलाई बदल्न सक्छ।

कुनै महिला श्रीमानको साथ नपाएर पीडा भोगिरहेकी छिन् भने पनि त्यसको समाधान सहनु होइन। सम्बन्ध सुधार्न दुवै पक्षले प्रयास गर्नुपर्छ। श्रीमानको व्यवहार सुध्रिएपछि मात्र महिलाले पुनः सहकार्यको बाटो समाउनु न्यायसंगत हुन्छ। महिलाले श्रीमानको साथमा सधैं रहन चाहन्छिन्, तर त्यो साथ सच्चा, सुरक्षित र सम्मानजनक हुनु आवश्यक छ।

समाजले महिलाको स्वर थुनेको छ, धर्म, परम्परा र मर्यादाको नाममा। तर अब यो थुनेको स्वर खुलाउनुपर्ने समय हो। महिला अब बुझिसकेकी छिन् – चुप लागेर मात्र समाधान हुँदैन। आफ्नो हकको लागि बोल्नु पर्छ, लड्नु पर्छ, र परिवर्तन ल्याउनु पर्छ।

महिलाले कहिलेकाहीँ आफूलाई ‘अयोग्य’, ‘नालायक’ वा ‘कमजोर’ ठान्छिन्। तर याद राख्नुस् – तपाईं जन्मजात शक्तिशाली हुनुहुन्छ। तपाईंले एक्लै पनि घर सम्हाल्न सक्नुहुन्छ, समाज बदल्न सक्नुहुन्छ, र सन्तानको उज्यालो भविष्य निर्माण गर्न सक्नुहुन्छ।

घरेलु हिंसाबाट उम्किनु चुनौतीपूर्ण हुन्छ। तर जब तपाईं त्यो बाटो रोज्नुहुन्छ, तपाईंले जिन्दगीलाई नयाँ अर्थ दिन सक्नुहुन्छ। तपाईंको आँसुले अब चन्द्र नभएर आगो बन्नुपर्छ – जो अन्धकारलाई जलाउन सक्दछ।

तपाईंले आज चालेको कदम अरू हजारौं महिलाहरूको जीवन बदल्ने प्रेरणा बन्न सक्छ। तपाईंको आवाजले समाज हल्लाउन सक्छ। तपाईंको हिम्मतले नयाँ पुस्ताको सोच बदल्न सक्छ।

तपाईं हिंसाबाट उम्किनुहुन्छ भने त्यो केवल तपाईंको जित होइन – त्यो न्याय, समानता र मानवताको जित हो। घरेलु हिंसाको मुद्दा केवल एक व्यक्तिको पीडा होइन, यो सम्पूर्ण समाजको साझा घाउ हो। हिंसाबाट गुज्रिएका महिलाहरूको मनोविज्ञान गम्भीर रूपमा प्रभावित हुन्छ – उनीहरूमा आत्मग्लानि, डर, न्यून आत्मविश्वास, र कहिलेकाहीँ आत्महत्यासम्मको विचार आउन सक्छ।

यस्तो अवस्थामा, परिवारका अन्य सदस्य, छिमेकी, साथी वा समाजका अगुवाहरूले सहानुभूति मात्र होइन, सक्रिय समर्थन दिनु अत्यावश्यक हुन्छ। जब पीडित महिलाले बुझ्छिन् कि उनी एक्ली छैनिन्, तब उनीमा नयाँ ऊर्जा, भरोसा र जीवनको सुरुआत गर्ने साहस आउँछ। त्यसैले हामी सबैको दायित्व हो – हिंसा देख्दा चुप नबस्ने, बोल्ने, सम्बन्धित निकायमा उजुरी दिने, र पीडितको हात समाउने।

महिलाले श्रीमानसँग सहकार्य गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा समाजको विश्वास अझै रहनुपर्छ, तर त्यो सहकार्य आत्मसम्मान र इज्जतको जगमा मात्र टिक्न सक्छ। सहकार्यको नाममा कुनैपनि महिलाले आफ्नो अस्तित्व र अधिकार गुमाउन नपरोस् भन्ने सुनिश्चित गर्न हामी सबै सचेत हुन जरुरी छ।