डेंगुबाट आफूलाई कसरी सुरक्षित राख्ने? एक विस्तृत मार्गदर्शिका

डेंगु के हो?

डेंगु एक प्रकारको भाइरल संक्रमण हो, जुन मुख्यत: Aedes aegypti जातको मच्छरको टोकाइबाट सर्छ। यो मच्छर दिनको समयमा बढी सक्रिय हुन्छ र सफा पानीमा पनपन्छ। यो मच्छर संक्रमित व्यक्तिलाई टोकेको खण्डमा भाइरस लिन्छ र अर्को स्वस्थ व्यक्तिलाई टोकेपछि भाइरस सार्छ।

डेंगुका प्रमुख लक्षणहरू

डेंगु लागेपछि सामान्यतः लक्षण देखा पर्न ३–७ दिन लाग्छ। यसका लक्षणहरू निम्नानुसार छन्:

• उच्च ज्वरो (१०२°F भन्दा माथि)
• टाउको दुख्ने, विशेष गरेर आँखाको पछाडि
• जोर्नी र मासपेशी दुख्ने
• शरीरमा रातो डम्मा (rash)
• वाकवाकी लाग्ने वा बान्ता हुने
• थकान र कमजोरी
• रगत बग्ने समस्या (गम्भीर अवस्थामा)

डेंगुको गम्भीर अवस्थालाई “Dengue Hemorrhagic Fever” वा “Dengue Shock Syndrome” भनिन्छ, जुनमा रगत बग्ने, रक्तचाप घट्ने र अङ्गहरूमा असर पुग्न सक्छ।

डेंगु मच्छरको बारेमा जान्नैपर्ने कुरा

डेंगु फैलाउने मच्छर:

• बिहान सबेरै र दिउँसो सक्रिय हुन्छ।
• प्राय: घरभित्र वा घरको वरिपरि टोक्छ।
• सफा, जमेको पानीमा अण्डा दिन्छ (फूलदानी, प्लास्टिकको भाँडो, टायर, पानी टंकी आदि)।

यस मच्छरको जीवनचक्र छोटो हुन्छ (५–७ दिन), तर यो छोटो अवधिमा धेरै मानिसलाई संक्रमित बनाउन सक्छ।

आफूलाई डेंगुबाट सुरक्षित राख्ने उपायहरू

१. वरिपरिका स्थान सफा राखौं

• घर वरिपरि पानी जम्न नदिनुहोस्।
• भाँडो, टंकी, गमलामा पानी जम्मा भएमा नियमित सफा गर्नुहोस्।
• पानी जम्ने सम्भावना भएका प्लास्टिक वा टायरहरू हटाउनुहोस्।

२. झ्यालमा झुल प्रयोग गरौं

• झ्याल र ढोकामा मच्छर झुल लगाउने बानी बसालौं।
• सुत्दा झुलभित्र सुत्ने गर्नुपर्छ, विशेषगरी बालबालिका र वृद्धवृद्धाहरूको लागि।

३. मच्छर निवारक (repellent) प्रयोग गरौं

• डेंगु मच्छरले दिनको समयमा टोकिने भएकाले बाहिर निस्कँदा मच्छर भगाउने क्रिम प्रयोग गर्नुहोस्।
• DEET, Picaridin आदि भएका मच्छर निवारक प्रभावकारी मानिन्छन्।

४. शरीर ढाक्ने कपडा लगाऔं

• लामो बाहुली भएका कपडा, पाइन्ट, टाउको ढाक्ने टोपि प्रयोग गर्नुहोस्।
• विशेषतः बिहान र दिउँसोको समयमा मच्छर धेरै सक्रिय हुने समय हो।

५. मच्छर धपाउने बत्ती वा धूप प्रयोग गरौं

• घरभित्र र बाहिर मच्छर धपाउने बत्ती/coil/वाष्प प्रयोग गर्नुहोस्।

६. स्वास्थ्य परिक्षण गरौं

• यदि ज्वरो २ दिनभन्दा बढी रह्यो भने तुरुन्त स्वास्थ्य केन्द्रमा जाँच गराउनुहोस्।
• रगत परीक्षण (CBC) गराउनु अत्यावश्यक हुन्छ।

घरेलु उपाय र बच्ने प्राकृतिक उपायहरू

• तुलसीको पाततुलसी एन्टीब्याक्टेरियल र एन्टीवायरल गुणले भरिपूर्ण हुन्छ।
  – तुलसीको पात उमालेर पिउनुहोस्।
  – यसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ।
• पपया पातको रसपपयाको पात डेंगुमा प्लेटलेट घट्दा प्रयोग गरिन्छ।
  – डाक्टरको सल्लाहमा मात्र प्रयोग गर्नुहोस्।
  – प्लेटलेट वृद्धि गर्न सहयोग पुर्याउँछ।
• गिलोय (गुरुची)गिलोयले इम्युनिटी बढाउँछ।
  – गिलोयको रस वा गोली डेंगु रोकथाममा सहयोगी मानिन्छ।
• नारिवल पानी र फलफूल– शरीरमा इलेक्ट्रोलाइट्सको सन्तुलन मिलाउँछ।
  – पानीको कमी हुन नदिनु नै डेंगु उपचारको पहिलो उपाय हो।

डेंगु लागेपछि अपनाउनुपर्ने सावधानीहरू

• पर्याप्त आराम गर्नुहोस्।
• धेरैभन्दा धेरै पानी पिउनुहोस्।
• तातो तरल पदार्थ (झोल, सुप, जुस) लिनुहोस्।
• सेल्फ-मेडिसिन नगर्नुहोस् — डाक्टरको सल्लाह बिना कुनै औषधि नखानुहोस्।
• Aspirin वा Brufen जस्ता औषधिहरू रगत बग्ने जोखिम बढाउँछ, त्यसैले नलिनुहोस्।

डेंगुको अवस्था गम्भीर बनेमा

यदि तपाईंलाई निम्न लक्षणहरू देखियो भने तत्काल अस्पताल जानुहोस्:

• अत्यधिक रक्तश्राव (नाक, गिजाबाट रगत आउनु)
• पेट दुख्ने, बान्ता
• थकान, श्वासप्रश्वासमा समस्या
• प्लेटलेट एकदमै घटेको रिपोर्ट

गम्भीर डेंगु रोगले मृत्युसमेत गराउन सक्छ, त्यसैले सचेत रहनु अत्यावश्यक हुन्छ।

सामुदायिक स्तरमा के गर्न सकिन्छ?

• छिमेकीहरू मिलेर सफा अभियान सञ्चालन गर्नुहोस्।
• पानी जम्ने सम्भावना भएका भाँडाहरू हटाउनुहोस्।
• विद्यालय र कार्यालयहरूमा जनचेतना कार्यक्रम चलाउनुहोस्।
• स्थानीय तह/नगरपालिकासँग मिलेर फगिङ र मच्छर नियन्त्रण कार्यक्रम ल्याउनुहोस्।

डेंगु एक घातक तर पूर्ण रूपमा रोकथाम गर्न सकिने रोग हो। व्यक्तिगत सतर्कता, वातावरणीय सरसफाइ, र समुदायगत सहभागिताबाट हामी डेंगुबाट पूर्ण रूपमा सुरक्षित रहन सक्छौं। प्रत्येक नागरिकले आफ्नो स्वास्थ्यप्रति सजग हुन जरुरी छ, किनकि “सावधानी नै बचावट हो” भन्ने भनाइ डेंगुका सन्दर्भमा पूर्ण रूपमा लागु हुन्छ।